Баһынньы = Башня = Бас+анньыы = Воткнуть башку диэн тылбаастаах төрүт саха тыла, хэ-хэ
Бөҕөргө = Бугорка = Прочняк диэн тылбаастаах төрүт саха тыла, хэ-хэ
Кириэппэ = Креппость = Күрүөппэ, хоротуу күрүө ис өттө Күрүөппэ диэн ааттанара, ол тылы нууччалар ылан крепость диэн тутта сылдьаллар, хэ-хэ
Холобур.
Күрүөбүл = Кремль диэн ааттаан тутта сылдьаллар, хэ-хэ
Хатай-күрүө = Китай-город = Плетеная горотьба,
Арбаат = Арбат = Место рекламы и торговли, хэ-хэ
Кря- Кря, Крепость происходит от прилагательного крепкий, далее от праслав. , от кот. в числе прочего произошли: ст.-слав. крѣпъ, крѣпъкъ (греч. στερεός, ἰσχυρός), русск. крепкий, укр. кріпкий, болг. кре́пък, сербохорв. кре̏пак, словенск. krẹ́pǝk, чешск. křepký, словацк. krepký, польск. krzepki; сюда же крепь ж., крепость (в знач. «укрепление»), возм., калька нов.-в.-нем. Festung — то же, ср.-лат. firmitās «укреплённое место». Возм. древняя основа на -u. Родственно др.-исл. hrǽfа «переносить, терпеть», кимрск. сrаff «сильный».
Тылбаасчыт, сиикэйдьит, хэ-хэ
Хоротуу күрүө = Городу горотьба бастаан олорор сирдэрин тулалыыллара, хэ-хэ
Хоротуу күрүө иитэ Хоротуу = городу дэнэр этэ.
Хоротуу күрүө ис өрүтэ Күрүөппэ = Крепа = Укрепленный неприступной горотьбой дэнэрэ, хэ-хэ
Хоротуу күрүө тас өттө Кэлии = Кале = Приход дэнэрэ, хэ-хэ
Хоротуу күрүө тула сөп буола-буола Бас анньаллара = Баһынньы = башня, хэ-хэ
Баһынньы төбөтүгэр Ур майгылаах абаһаан, амаһаан оҥороллоро, онно харабыллар чуолҕан нөҥүө Күрүөппэ Кэлии өттүн маныыллара. Өстөөх иһэр дуу, суох дуу диэн, хэ-хэ
Кими албыннаары дьулуйаҕыный, ыы-ы? хэ-хэ
Бэйэҥ нууччаларга албыннаппыт буоллаххына онно муна сырыт, атыттары онно муннара сатаама, хэ-хэ
Кря- Кря, түүр омуктар башняны күлэ, кириэппэһи хала диэн ааттыыллар. Бу тыллары билэҕин дуо?
Тылбаасчыт, далбай, хэ-хэ
Таас истиэнэ аата = Килиэ дэнэр, хэ-хэ
Килиэ таас, холобур, хэ-хэ
Истиэнэ тас өттө.
Хайыр тааһынан хааланан оҥоһуллубут өттө таас халыа дэнэр. Тааһынан хааламмыт диэн.
Онно истиэнэ үрдүнэн сүүрэ сылдьар күүлэлээх буолар.
Ол күүлэ устун харабыллар күүлэйдии сылдьаллар.
Уонна баһынньы күүлэтигэр ыттан ыраах кэлии өттүн маныыллар, хэ-хэ
Ити үөһэ мас хоротуу күрүөппэ туһунан этиллибитэ, хэ-хэ
Эн тоҕо итинник аамыйаҕыный, ыы-ы? хэ-хэ
Быйанг, Быйанг, Буряттар, киргизтар, эбэнкилер эһиги биһиги тылбытын өспүтүн үөрэтэн баран. Биһигини сахалары ол бу араас тюрдар исламнарыгар холбуу сатыыгыт. Оттон ол ислам диэн куһаҕан кырыыстаах итэҕэл, ону эһиги буряттар, киргизтар, эбэнкилэр ислам диэн куһаҕанын бэккэ диэн билэҕит уонна соруйан тюрдары кытта холбуу сатыыгыт. Онтукайгыт куһаҕана кэлин бэйэҕитигэр тиийиэ... дьэ биһиги
сахалар оннук итэҕэллээхпит. Кимиэхэ да куһаҕаны баҕарыма диэн. Ол иһин биһиги сахалар толору дьоллоохпут, ахаарыларбыт, булугас өйдөөхтөрбүт, ыраас хааннаахпыт. Эһиги онно ымсыыраҕыт ол иһин биһигини абааһы көрөҕүт
Куле, мунара, кала (qala) тыллартан сахаларга күүлэ (kule) баар. Мунара, кала (qala) диэннэр сахаларга былыр да суохтара, быйыл да суохтар.
Араабылар тыллара:
минара (мунара) тыл "нар - уот" диэнтэн тахсыбыт. منارة - маяк, башня, вышка.
кала (qala) قلعة - кириэппэс, үрдэлгэ турар бе5ергетуммут куорат.
Аныгы сахаларга күүлэ - терасса. Былыргыларга "башня". Былыргы сахалартан күүлэ диэни араабылар ылан "башня" суолтаҕа тутта сылдьыбыттар эрээри, бырахпыттар. Билигин араабылар "бурдь - برج" диэни тутталлар. Бу эмиэ саха тыла - бүргэс. Ол аата, уhуктаах кырыысалаах "башня" диэн. Гректар эмиэ сахалартан ылан "пергос (уhуктаах башня)" диэн тутта сылдьаллар.
Кириэппэс былыргы сахаларга ХОТОН диэн этэ. Сахалар балаҕаннарын муннуктарыгар күүлэ (башня) туруораллара. Башнялардаах бала5ан ХОТОН (крепость) буолара. Ынахтарын-сылгыларын, ыттарын ХОТОН иhигэр хатыыллара уонна бэйэлэрэ күүлэлэргэ (башняларга) олорон сэриилэhэллэрэ.
Былыргы сахаларга:
Хотон - крепость, городище.
Күүлэ - башня.
Бүргэстээх күүлэ - остроконечная башня.
Хотон дьиннээх саха тыла. Былыргы скиф эрдэхтэн сахаларга баар тыл - хотон. Хотон диэн ХОТ (кыай, баhылаа) диэнтэн тахсыбыт. Хот, хото, хотон диэн тылларбыт Аан Дойдуга тархаммыттар.
Испанияларга: coto (кото) - харыстыыр, кемускуур хаhаайыннаах сир учаастага; cota (кота) - куйах.
Перстарга: хотун - госпожа; катак - клетка; хатора - ограда; хад - граница.
Монгол тыллаахтарга: хотон - город, селение; хот, хотон - хлев, загон, стойбище; хотго - туой иhит; хота - токуруйуу.
Маньчжурдарга: хотон - высокая и толстая ограда; хотон - стена городской крепости.
Кыргыыстарга: котон - скотный двор; котоло - столпиться.
Латыыннарга ХОТОН аймахтыы тыллара кемускэнэргэ эрдэттэн бэлэмнэнии диэн суолталаахтар. Эрдэттэн сэрэнэн хахха бэлэмнээhин.
Былыр хотонноох эрэ дьахтар ХОТУН дэниллэр. ХОТУН - хотонноох (кириэппэс), саах курдьэр хамначчыттардаах, дьиэ керер уонна ас-астыыр ча5ардардаах, кемускуур боотурдардаах.
Хот тылтан тахсыбыт сахалыы тыллар: хотон, хотун, күөстэн эт хоторуу, хотой, хотуой, котоку, сытыы-хотуу, хото, хотуур, хотойуу, хотторуу (атын киhи хотуутун анныгар токуруйуу) уо.д.а.
Хотуу буол диэн былыргы саха5а суолтата - эрдэттэн бэлэмнэн, кириэппэстэ (хотон) тут, куйахта-сэбиргэллэ атыылас, кыргыс уhуйуутун аас, элбэх отто оттоо, ынаххын элбэт, элбэх аста хаhаан. Хотуулаах киhи кыайтарбат.
Хотуу буол аныгы саха5а - уруоккун аах, дьарыктан, харчыта елерен мус, опытыр, элбэх кинигэтэ аах, эксээмэнҥэ бэлэмнэн. Бэлэмэ уонна дьарыга суох киhи тугу кыайыай, тугу сатыай? Суох буо.
Багдарыын Сүлбэ былыргы номохтору муспут кинигэтигэр Күүлэттэр (Куулэт) тустарынан баар этэ. Онно дьиэлэригэр Куулэ тутан сэриилэспиттэр диэн этиллибит. Ол аата, бала5анҥа сыhыары башня (күүлэ) туттахтара буолуо. А5ыйах дьон оннук эрэ гынан круговой оборона тэрийэр кыахтаахтар. Острог курдук кириэппэс тутуох диэтэххэ 300 болуотунньук уонна мас кэрдээччи хас да сыл тутуон наада. Острогка элбэх бэрэбинэ трелевкалыахха наада.
Кыргыс-етех диэннэри туталлар эбит, ессе. Ити улахан хотон. Истиэнэтин уhун бэрэбинэлэри туруоран туталлар, потолоктаа5ар уhун. Фактически икки этээстээх курдук. Аллара ынахтары, аттары хаайаллар. Иккис этээскэ охчуттары туруораллар. Сорохтор ампаардыы охсуулаах кыргыс-етех тутталлар эбит. Бу уже икки этээстээх кириэппэс. Аллара этээскэ ынахтар, иккис этээскэ дьоннор олороллор.
Кыргыс уйэтинээ5и саха оло5о ХОТОН тула эргийдэ5э. Сахаларга деревня диэн тыл суох. Оччотоо5у сахалар туелбэлээн олорор сирдэрин ХОТОН дииллэрэ буолуо, монголлар курдук. Конкурент-биистэр сэриилии кэллэхтэринэ сахалар бастакы уочарат ынахтарын, аттарын быыhыахтаахтар. Хотон иhигэр хаайаннар. Оннук гымматахха конкурент-биистэр ына5ы-сылгыны илдьэ барыахтара. Аччыктаатыннар диэн. Кыргыс уйэтинээ5и сэриилэhии биир биричиинэтэ ынах-сылгы былдьаhыыта буолла5а.
Орто Азияларга етех диэн студенческай обшаганы ааттыыллар, официально "етеххона (общежитие)" диэн. Аныгы сахалар буккулланнар етех диэни быра5ыллыбыт дьиэ дииллэр. Дьиннээ5э, общежитие диэн эбит.
Диэкитэр, Монголларга Хот диэн тыллара үс өйдөбүллээх 1.город;2.хотон,группа юрт;3.загон для скота.Онон былыргы сахалар куораты хотон диэн ааттыы сылдьыбыт да буолуохтарын сөп.
Саха тылыгар өссө Суорун уонна Сурт диэн өстөр (тыллар) бааллар.
Суорун,Соорун - дом,жилье,жилище,место жительство,обиталище (ПЭК).
Сурт - стойбище,кочевая стоянка (ПЭК)
Суур - поселок,село (тува)
Суурин - поселок,село(монгол)
Һуурин - поселок (бурят)
Jурт (дьурт) - село,деревня (алтай)
Бу тыллартан сиэттэрдэххэ былыргы сахалар дьон түөлбэлээн олорор сирдэрин суорун уонна сурт дииллэр быһыылаах.
Башня диэни тувалар Сувурга,Суурга дииллэр эбит.Сувурга - 1.башня;2.шпиль. (тува)
Бу өс сахаларга эмиэ баар курдук,сахалар субурҕа,субурҕан диэн өстөөхпүт(тыллаахпыт).
Субурҕа,субурҕан - тянущийся вереницей;длинный (ПЭК)
Былыргы сахаларга Субурҕа диэн тыллара эмиэ хас да өйдөбүллээх буолуон сөп,кэлин умнуллубуттар быһыылаах.
Пекарскай тылдьытыгар Субурҕан харыйа диэн баар,ону маннык быһаарбыт.
Субурҕан харыйа - ельник,идущий полосою.
Мин көрдөхпүнэ,субурҕан харыйа диэҥҥэ биир,соҕотох харыйа ойууланар курдук.
Ельник эбитэ буоллар субурҕа харыйалар буолуохтааҕа.
Субурҕан харыйа диэни быһаарарга ,ордук тува тыла барсар.
Субурҕан харыйа ол аата уһун синньигэс уһуктаах төбөлөөх харыйа диэххэ сөп.
Башня диэн тыл итэҕэтиилээх этимологията суох эбит."Башня" восходитк итальянское bastia "крепость"...(ЭТРЯ )
Мин көрдөхпүнэ,башня диэн тыл ордук монгол тылыгар чугас курдук.
Бээшиҥ - башня ( калмык)
Бажыҥ - дом ( тува)
Өндөр байшин (г) - высокий дом (монгол)
Саха олоҥхотугар Өндүрүүт диэн тыл баар эбит.
Өндүрүүт -по объяснеию сказителя,"высокий,большой"(дом).
Өндүрүүт диэн тыл былыргы монголлар тылларыгар чугас эбит.Өндүр - высокий (был.монголлуу) аныгы монголлар өндөр дииллэр.
калм. бǝǝшн дом, здание, строение
Бу байшин (дом) тыл уларыйбыта сылдьар эбит. Уйгуурдарга байсин (дом). Этимологията персидскай: pīš-īwān галерея, навес перед домом.
Дьаандыкыска бǝǝшн ук. Онно тахсар. Башня буолбатах эбит.
өндр бээшн = өндөл дьиэ
Өндүрүүт - небоскреб диэххэ бэрт эбит.
Диэкитэр, Бээшҥ -дворец диэн калмыктыы.
Бээшҥ - дворец (калмык)
Өндр бээшҥ - высокий дворец.
Алтайдарга Байзыҥ эмиэ дворец диэн суолталаах эбит.
Дыбарыаһы өссө бу омуктар маннык ааттыыллар эбит:
Өргэ - дворец (калмыктыы)
Өргөө - дворец (алтайдарга)
Өрге - дворец (хакастарга)
Өргээ - дворец (туваларга)
Өргөө - дворец (монголлуу)
Үргүө дьиэ 1.обрядовая юрта;2.нечто в роде чулана (сахаларга)
Башня тыл этимологията ньиэмэстэр саайтарыгар баар эбит. Бастион айма5а bastia диэнтэн силистээх. Итальянецтар bastia тылы былыргы ньиэмэстэртэн ылбыттар эбит. Ньиэмэстэр БЫА (веревка) диэн сахалыы тылы туhаммыттар.
Былыр ньиэмэстэр өбүгэлэрэ частокол туруордахтарына ардахтартан сылтаан бэрэбинэлэрэ тиэрэ-маары иннэйэр эбит. Онон кириэппэстэрэ "проходной двор" курдук барыта хайа5ас буолар эбит. Ол иhин частоколу иннэйэн хайа5астамматын диэн бэрэбинэлэри баайталыыр буолбуттар. Частоколга анаан кытаанах сутукалаах мастары кэрдэр уонна сутукатын (луб) быа гынан частокол туруоралларыгар бэрэбинэни-бэрэбинэ5э баайталаан кэбиhэр буолбуттар. Ити курдук, БЫА диэн тылтан "bastjan (бастиян)" тахсыбыт. БАСТИОН тыл итинник баар буолбут. Итальянецтар ону ылан "bastia" диэбиттэр. Таhынаа5ы омуктар ылан "bastia" диэни "башня" диэн тупсарбыттар.
Онон БАШНЯ тыл сахалыы "бааhанньа" диэбит курдук эбит. Бастион - "баайастайыын -> бастайыын".
Нууччалар "быа" тылбытын ылан "веревка" диэн тупсараннар тутта сылдьаллар. Быа + эриипкэ. Эрийэ быалыыр.
Диэкитэр, быа былыргы тюрктарга Баҕ диэн.
Ба- 1.привязывать;2.связывать (др.т.)
Башня мин көрдөхпүнэ ордук монголлар тылларыгар чугас.Байшин,бээшҥ (дом,дворец)
Байшин > байшн>башн>башня буолбут.
Монголларга өссө Шивээ(н) диэн тыллаахтар.
Шивээ - 1.изгородь;частокол;2.воен.укрытие;укрепление.Бу тыл сахаларга эмиэ баар.
СИБИЭ - чыыска бүтэй,чыыска (частокольная изгородь,частокол (БТСЯЯ).
Сибиэ диэн тылбытын ,биһиги даҕаны военное укрепление диэн суолтаҕа туттуохпутун сөп буолуо дии саныыбын.
+79141017942
