сомоҕо домох диэн уларыйбат формалаах тыл ситимэ

сомоҕо домох үксүн икки, үс, онтон да элбэх тыллар арахсыбат ситимнэринэн бэриллэр, туспа быһаарыллар өйдөбүллээх. Холобур:
1. айахха киирбиччэ -- толкуйдаабакка саҥарар
2. атаҕын тэҥнээбит -- өлбүт.
3. бытыкпын быһа үктүөхпэр дылы -- наһаа кырдьыахпар диэри.
4. күн-ый буол -- абыраа, көмүскээ.
5. сыҥаах анныттан ылсар -- этиһиик, ордук тылы саҥаттарбат,хабыалаһан олорор.

(*!*)

Абааһы быһа кымньыылаабыт - эмискэ, соһуччу күүскэ ыалдьыбыт.
Аал уоппутун умуруордулар, күлэ – күлэ күлбүтүн таптайдылар – кэһэттилэр, киһи аатыттан аһартылар.
Абааһыта киирбит - куһаҕан буолбут, киҥэ - наара алдьаммыт.
Аҕа баһын тосту олорбут – аҕатыттан улахан ситиһиилээх киһи буолбут.
Аҕатын туйаҕын хатарбыт – аҕатын утумнаабыт дьарыгын салҕаабыт.
Айах адаҕата –
Айах минньитэ – тото - хана үчүгэй аһы аһыы.
Айаҕын муҥунан - улаханнык айдааран (саҥарар).
Айаҕын булунар - аһыыр аһын булунар.
Ала кулуну төрөппүт – ырдьаччы томмут.
Алын сыҥаах - хос сыҥаах буолар дьон этэригэр сөбүлэһэн куолулуур.
Ат эккирэтэр уораҕайа – киэҥ - куоҥ сир.
Аттан - биэттэн төрөөбөтөхпүт – дьон курдук дьоммут.
Атах тэпсэн олорон - дьоһуннаах, наҥылыччы, эйэлээхтик (атахтара таарыйсалларын курдук, чугас утарыта көрсөн). 2. Бииргэ, тэҥҥэ үөскээн. 3. Тэҥҥэ, тэҥнээхтэрин курдук.
Атахха биллэрдэ - куотта, саста.
Аанньа ахтыбат - болҕойбот , кыһаммат, аахайбат.

Балык айах – саҥата суох, тиис – уос аччаабыт.
Бас баттах барбыт – мээнэ - мээнэ буолбут.
Биир өлүүгэ өлбүт – биир дьарыктаах, кыһалҕалаах дьоннор.
Билэр күөлүм балыга – бэрткэ билэр киһим.
Борбуйун көтөхпүт - улааппыт, бороохсуйбут.
Буута быстарынан – муҥ кыраайынан.
Бытыга умайда - иҥсэтэ эрэ көптө, астыммата.
Бытыгын быһа үктүөр дылы - бачча улаатыар, сааһырыар дылы.
Былдьаһыкка быстыбыт –
Бэлэһигэр силлээбит – бэйэтин дьарыгар уһуйбут.

Дьааһык киэһээ - куһаҕан, абааһылаах киэһээ, киһи өлбүт киэһэтэ.
Дьахтар ииктээтэҕинэ иигэ халыйан тиийэр сирэ – чугас баар сир.
Дьолоҕойгор тохтот - өйдөөн, болҕойон иһит.

Ийэ - аҕа ырыатын ыллатта – ааттаһыннарда - көрдөһүннэрдэ, сордоото.
Икки сирэй буолума – сирэй көрбөх буолума.
Иэдэс биэрэр - сөбүлээбэт, кэпсэппэт, туора көтө сылдьар.
Илиитин иһигэр эргитэр - таптаабытынан дьаһайар, оҥорор.
Инчэҕэй тирбэҕэ быстыбатынан – нэһиилэ тиинэн – түгэнэн, эрэйинэн.
Иэппэт ынахха дылы буолан – кэпсиэ буоллаҕына кэпсээн испэт, оҥоруо буоллаҕына оҥорон испэт.
Иһигэр былас муостаах киирбит – кииримэрэ киирбит, майгыта алдьаммыт.

Домох - ити монгол тылыттан саха тылыгар кэлбит тыл, монголларга кэпсээн, үһүйээн, диэн, былыргы номохтор.
Сомоҕо - все в кучу, в один комок, диэн нууччалыыта.
Холбоотоххо, сомоҕо домох - бииргэ мунньуллубут номохтор буолуо))))

Баҕар ким эрэ туһанаарай диэн тугу билбиппин угабын

Киэҥ көҕүстээх – кыраҕа кыыһырбат, кыһаммат холку.
Куойатыгар - маҥкытыгар оҕустарбат – кыһаммат, суолта биэрбэт
Кураанах маска хаан аҕыыр – дьону холуннарар, сымыйанан балыйа сатыыр.
Кураанаҕы куустарда - албыннаата, эрэннэрэн баран толорбото.
Кудуккун таһаар - мунньуллубут, тууйуллубут санааҕын, кыһыыыгын таһаар.
Кутурук маһа – кэнниттэн батыһа сылдьар.
Кутуругар туос баайбыт – үүрбүт, аны кэлбэт оҥорбут.
Күөх оту тосту үктээбэт – сытыары сымнаһаҕас, көнө майгылаах.
Күөх көппө ( сүрэх) – сүрэҕэ суох, сүрэҕэлдьэс киһи.
Күрдьэҕэҕин хомун, кыдьыккын кыан, имэҥҥин иҥэрин – үөнэ суох көнөтүнэн сырыт.
Көрүөх бэтэрээ өртүгэр – түргэнник, суһаллык.

Маҥай аллаах – сэнээн, кыччатан, атаҕастаан этии.
Муҥур ыраахтааҕы – барыларыттан үрдүк сололоох.
Муннугар сыттаах - ханна ас, бырааһынньык, үөрүү - күтүү баарын көтүппэт киһи.
Муоһа сарбыллыбыт – бардамныыра тохтообут, намтаабыт.

Оһоҕос түгэҕэ, мунну бүөтэ – ыал кыра оҕото.
Олорбуппут сыччах – соһуччу кыһалҕа.
Оруо маһы ортотунан - мээнэ –мээнэ буолбут.

Саарытын астарбыт – кэһэйбит.
Саат куттар – аат- суол барбытын төлөттөр.
Сайбарыын аһылык – айаннаары, ыраатаары сылдьан чугас дьонун мунньан аһатыы.
Сир түннүгэ, быта – элбэҕи билэр – көрөр киһи.
Суор хараҕын сиэбит киһи – туох эмит туһугар олус кыһанар, үлэлиир.
Сирэйин тириитэ халыҥаабыт – саатар, кыбыстар диэни умнубут.
Сымыыттааҕар бүтэй – саҥарбат, саҥата суох.
Сыарҕатын сыҥааҕа миэхэ иҥнэр – тоҕо эрэ миигин өрүү булан тахсар.
Сүүһүм көлөһүнүн уллуҥахпар ааҕан, уллуҥаҕым көлөһүнүн сүүспэр ааҕан- улахан сыранан, эрэйинэн ситиһиллибит.
Сүрэҕин сүлүйдүн, быарын манньыйдын - ааттаһыы, көрдөһүү тыллара.

Таала кырыыламмыт – кыыһырбыт, уордайбыт.
Тииҥ мэйии – өйдөөх, тугу да умнубат киһи.
Тииһэ хоторо буоллар – кыайара буоллар кэһэтиэ эбит.
Тилэх баттаһа – кэнниттэн хаалбакка, тута саппай уопса сылдьар.
Тэһиин тутар – ыалдьыты ытыктаан киһилии көрсөр.
Тоһун ылбыт – кэһэйбит.
Тумса туустаах – эҕэлээх саҥалаах, кыһыылаах тыллаах киһи.
Тумсун дулҕаҕа соттор – тугу да билбэтэҕэ - көрбөтөҕө буолар.

(*!*)

Ууну омурпут - саҥата суох буолбут.
Уйатыгар уу киирбит - ыксаабыт, куттаммыт.

Хаан тамайар – аймаҕыргыыр, уруургуур.
Хаардаммыт чөҥөчөх – ойоҕуттан атын дьахтарга оҕо.
Хара баранаак - куһаҕан, сидьиҥ киһи.
Харах аалар - мэһэй - таһай буолар, кыыһырдар.
Харытыттан харбаппыт – куһаҕаны, соччото суоҕу оҥорон баран тутуллубут.
Харыйаны таҥнары соспут курдук – сатамньыта суох, төптөрү, хадаар майгы.
Хос моонньу буолума – дьон эппитин үтүктүмэ.
Хой баһын туойар – туһата суоҕу мээнэ мээрилиир.
Хоҥ мэйии - өйө суох, акаары.
Хоҥоруутугар хоннорбот (холообот) – кыһаммат, суолта биэрбэт.

(*!*)

Ыарахан атахтаах – үчүгэйгэ кэлэн барбат, куһаҕан.
Ыарахан тыыннаах – соччото суох майгылаах.
Ыт атах – түргэн, сыыдам, элэс курдук.
Ыт мунна баппат - кыараҕас, ыккый ойуур.
Ыт атаҕын туттарбыт – кураанахха сордообут, эрэйдээбит, албыннаабыт, хомоппут.
Ытыһын сотуннарда - албыннаата, эрэннэрэн баран толорбото.
Ыһыгын аара ыйаабыт – утары уунарын умнан кэбиспит кэччэгэй, көҥөс киһи. Ыҥырыа уйатын тоҕо тарта – айдааны, аймалҕаны таһаарда.

Сомо5о домох ес хоhоонуттан уратылаах дуо?
Холобур: ат суурдэ5инэ ыт хаалбат диэн ес хоhооно баар дии. Итини сомо5о домох диэххэ сеп дуо?

ессе:
- абааhы аhаабыт сириттэн арахпат;
- киэhээ аhылыктаах кыттыспат киhитэ
диэн ес хоhоонноро эмиэ баар этилэр...

http://sakhalyy.ykt.ru